Umowa zlecenia na wykonywanie usług w domu - przepisy BHP

Wykonywanie usług w miejscu zamieszkania zleceniobiorcy staje się coraz bardziej popularne, szczególnie w dobie rozwoju pracy zdalnej i digitalizacji wielu procesów biznesowych. Jednak zawieranie umów zlecenia na wykonywanie usług w domu wymaga szczególnej uwagi prawnej, aby uniknąć nieprawidłowego zakwalifikowania stosunku prawnego oraz zapewnić przestrzeganie przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kwestia ta nabiera szczególnego znaczenia w kontekście obowiązków pracodawców i zleceniodawców względem osób wykonujących pracę, niezależnie od miejsca jej wiadczenia. Przepisy prawa pracy jasno określają, że wykonywanie przez pracownika pracy w domu nie zwalnia pracodawcy z obowiązku zapewnienia mu odpowiednich warunków bezpieczeństwa i higieny pracy. Analogiczne obowiązki ciążą na zleceniodawcach w odniesieniu do zleceniobiorców, jeżeli z treści łączących ich umów wynika, że dane zlecenie ma być wykonywane w konkretnym miejscu.

Umowa o pracę a miejsce jej wykonywania

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, umowa o pracę musi określać między innymi miejsce lub miejsca wykonywania pracy. Wymóg ten może być spełniony na różne sposoby, w zależności od charakteru wykonywanej pracy i specyfiki działalności pracodawcy.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 17 stycznia 2018 roku podkreślił, że istotą ruchomego miejsca pracy, odróżniającą go od obszarowego miejsca pracy, jest jego punktowość, z tym jednak, że punkt ten może być zmieniany. Ruchome miejsce pracy może zostać określone wówczas, gdy pracodawca prowadzi budowy lub podobnego rodzaju działalność wymagającą przemieszczania się pracowników.

Jeżeli ruchome miejsce pracy zostało właściwie określone w umowie, to stałymi miejscami pracy będą wówczas poszczególne, konkretne miejsca, do których pracownik zostaje skierowany w celu stałego świadczenia umówionego rodzaju pracy. Ta elastyczność w określaniu miejsca pracy pozwala pracodawcom dostosować warunki zatrudnienia do specyfiki prowadzonej działalności.

Praca zdalna jako forma wykonywania pracy w domu

Przepisy dotyczące pracy zdalnej szczegółowo regulują możliwość świadczenia pracy z domu. Praca zdalna polega na wykonywaniu pracy całkowicie lub częściowo w miejscu wskazanym przez pracownika i każdorazowo uzgodnionym z pracodawcą, w tym pod adresem zamieszkania pracownika, w szczególności z wykorzystaniem środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Istotne jest, że pracownik wykonujący pracę w domu nie przestaje podlegać kierownictwu pracodawcy. Stosunek pracy łączący strony umowy o pracę nie traci swojego charakteru, określonego w przepisach, zgodnie z którymi pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

Kierownictwo pracodawcy w przypadku świadczenia pracy w domu sprawowane jest na odległość poprzez różne instrumenty:

1. Określenie zasad wykonywania pracy zdalnej w porozumieniu z organizacjami związkowymi lub w regulaminie po konsultacji z przedstawicielami pracowników
2. Ustalenie zasad komunikowania się między stronami za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość
3. Uprawnienie pracodawcy do przeprowadzania kontroli wykonywania pracy zdalnej
4. Kontrola przestrzegania wymogów bezpieczeństwa i higieny pracy
5. Nadzór nad przestrzeganiem procedur ochrony danych osobowych

Kontrolę pracy zdalnej przeprowadza się w porozumieniu z pracownikiem w miejscu wykonywania pracy zdalnej w godzinach pracy pracownika. Obejmuje ona zarówno aspekty merytoryczne wykonywania obowiązków, jak i kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony informacji.

Charakterystyka umowy zlecenia

Umowa zlecenia, będąca umową cywilnoprawną, charakteryzuje się znacznie większą swobodą w kształtowaniu jej treści niż umowa o pracę. Przy zawieraniu umowy zlecenia znajduje zastosowanie zasada swobody umów, zgodnie z którą strony mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie.

Swoboda kontraktowa w umowach zlecenia pozwala stronom na elastyczne dostosowanie warunków współpracy do specyfiki wykonywanej usługi. Strony mogą określić nie tylko przedmiot zlecenia, ale także sposób jego wykonania, terminy, wynagrodzenie oraz inne istotne warunki współpracy.

Określenie miejsca wykonywania zlecenia w umowie

Strony umowy zlecenia mogą swobodnie zapisać, że będzie ona wykonywana w konkretnym miejscu. Miejsce wykonywania zlecenia może też wynikać wprost z charakteru czynności będących przedmiotem umowy. Na przykład, jeśli przedmiotem zlecenia jest naprawa sprzętu domowego, naturalne jest, że usługa będzie wykonywana w miejscu zamieszkania zleceniodawcy lub zleceniobiorcy.

Jednak określenie konkretnego miejsca wykonywania zlecenia wiąże się z pewnymi ryzykami prawnymi. Jeżeli strony umowy zlecenia ustalają konkretne miejsce wykonywania zlecenia, na przykład w miejscu zamieszkania zleceniobiorcy, muszą zadbać o to, aby nie wiązało się to z nadaniem umowie cech umowy o pracę.

Przepisy prawa pracy wyraźnie stanowią, że nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy określonych w definicji stosunku pracy. Oznacza to, że sama nazwa umowy nie przesądza o jej charakterze prawnym - decydujące są rzeczywiste warunki jej wykonywania.

Rozróżnienie umowy zlecenia od umowy o pracę

Kluczowe znaczenie dla prawidłowego zakwalifikowania umowy ma analiza rzeczywistych warunków jej wykonywania. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 30 sierpnia 2017 roku wskazał, że przeważająca liczba cech właściwych dla danego typu umowy decyduje o zakwalifikowaniu ocenianej umowy jako umowy tego właśnie typu.

Dla stosunku prawnego, którego podstawę stanowi umowa o pracę, cechami właściwymi są:

• Osobisty charakter świadczenia pracy
• Odpłatność pracy
• Podporządkowanie pracownika w procesie wykonywania pracy
• Ciągły charakter wzajemnych zobowiązań podmiotów
• Swoisty rozkład odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązań

Do elementów wskazujących na podporządkowanie pracownika należą między innymi:

• Podpisywanie listy obecnoci
• Podporządkowanie regulaminowi pracy
• Wykonywanie poleceń przełożonych co do miejsca, czasu i sposobu wykonywania pracy
• Obowiązek przestrzegania norm pracy
• Dokładne określenie miejsca i czasu realizacji powierzonego zadania
• Wykonywanie zadań pod nadzorem kierownika

Przedsiębiorca zawarł umowę zlecenia z programistą na tworzenie aplikacji mobilnej. W umowie określono jedynie cel końcowy - gotową aplikację oraz termin realizacji. Programista samodzielnie organizuje pracę, wybiera narzędzia i metody programowania, pracuje we własnym domu w dowolnych godzinach. Brak jest elementów podporządkowania charakterystycznych dla umowy o pracę.

Aby określenie miejsca wykonywania zlecenia nie przesądziło o tym, że mamy do czynienia z umową o pracę, konieczne jest unikanie nadawania tej umowie innych cech charakterystycznych dla stosunku pracy. Umowa musi zachować cechy typowe dla stosunku cywilnoprawnego, gdzie strony pozostają w relacji równorzędnej.

Obowiązki BHP przy umowach zlecenia

Chociaż umowa zlecenia regulowana jest przepisami Kodeksu cywilnego, odnoszą się do niej również pewne przepisy Kodeksu pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z przepisami, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Oznacza to, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie tych osób przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

1. Organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy
2. Zapewniać przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
3. Wydawać polecenia usunięcia uchybień w zakresie BHP oraz kontrolować ich wykonanie
4. Reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy
5. Zapewnić rozwój polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym
6. Uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, kobiet w ciąży oraz osób niepełnosprawnych
7. Zapewniać wykonanie nakazów organów nadzoru nad warunkami pracy
8. Zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy

Obowiązki zleceniobiorców w zakresie BHP

Również na osobach wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia ciążą określone obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W zakresie określonym przez zleceniodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, na zleceniobiorcach ciążą obowiązki przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do szczegółowych obowiązków zleceniobiorców należą:

• Znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
• Branie udziału w szkoleniu i instruktażu z zakresu BHP
• Poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym
• Wykonywanie pracy w sposób zgodny z przepisami BHP
• Stosowanie się do wydawanych poleceń i wskazówek w zakresie BHP
• Dbanie o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu
• Dbanie o porządek i ład w miejscu pracy
• Stosowanie środków ochrony zbiorowej
• Używanie przydzielonych środków ochrony indywidualnej
• Używanie odzieży i obuwia roboczego zgodnie z przeznaczeniem

Dodatkowo zleceniobiorcy są zobowiązani do:

• Niezwłocznego zawiadomienia o zauważonym wypadku
• Ostrzegania o zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego
• Ostrzegania współpracowników i innych osób o grożącym niebezpieczeństwie
• Współdziałania ze zleceniodawcą w wypełnianiu obowiązków BHP

Konsekwencje określenia miejsca wykonywania zlecenia

Jeżeli strona umowy cywilnoprawnej zatrudniająca drugą stronę tej umowy określi miejsce wykonywania umowy, to obie strony podlegają obowiązkom wymienionym w przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 4 kwietnia 2013 roku podkreślił, że zatrudnienie cywilnoprawne w ramach umowy zlecenia cechuje mniej lub bardziej znaczna swoboda wykonawcy w doborze miejsca i czasu świadczenia usług, co odróżnia tę podstawę zatrudnienia od stosunku pracy.

Jednak jeśli miejsce wykonywania pracy determinuje podmiot zatrudniający, to ma też on obowiązek zapewnienia bezpiecznych warunków pracy. Ta zasada ma fundamentalne znaczenie dla ochrony zdrowia i życia osób wykonujących pracę, niezależnie od podstawy prawnej zatrudnienia.

Grafik komputerowy wykonuje zlecenie projektowania logo dla firmy. W umowie określono, że praca będzie wykonywana w domowym biurze grafika. Mimo że miejsce pracy znajduje się w domu zleceniobiorcy, zleceniodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne warunki pracy, jeśli dostarcza sprzęt lub określa szczegółowe warunki wykonywania zlecenia.

Praktyczne aspekty zawierania umów zlecenia na usługi w domu

Przy zawieraniu umowy zlecenia na wykonywanie usług w domu należy zwrócić szczególną uwagę na kilka kluczowych aspektów. Po pierwsze, należy precyzyjnie określić przedmiot zlecenia, unikając zbyt szczegółowego regulowania sposobu jego wykonania, co mogłoby wskazywać na podporządkowanie charakterystyczne dla umowy o pracę.

Po drugie, jeśli miejsce wykonywania zlecenia zostanie określone w umowie, należy pamiętać o obowiązkach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Zleceniodawca powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego w miejscu wykonywania zlecenia oraz zapewnić odpowiednie środki ochrony.

Po trzecie, warto w umowie wyraźnie podkreślić elementy wskazujące na cywilnoprawny charakter stosunku, takie jak:

• Swoboda w organizacji czasu pracy
• Możliwość korzystania z pomocy osób trzecich
• Ponoszenie ryzyka gospodarczego przez zleceniobiorcę
• Brak obowiązku osobistego wykonywania wszystkich czynności
• Rozliczenie za efekt końcowy, a nie za czas pracy

Kontrola wykonywania zlecenia w domu

Kwestia kontroli wykonywania zlecenia w miejscu zamieszkania zleceniobiorcy wymaga szczególnej delikatności. Z jednej strony, zleceniodawca ma prawo do sprawdzenia, czy zlecenie jest wykonywane zgodnie z umową. Z drugiej strony, zbyt intensywna kontrola może wskazywać na podporządkowanie charakterystyczne dla umowy o pracę.

Kontrola wykonywania zlecenia powinna koncentrować się na efektach pracy, a nie na sposobie jej wykonywania. Zleceniodawca może sprawdzać postępy w realizacji zlecenia, jakość wykonywanych czynności oraz zgodność z ustalonymi wymogami, ale nie powinien ingerować w organizację pracy zleceniobiorcy.

W przypadku konieczności przeprowadzenia kontroli w miejscu zamieszkania zleceniobiorcy, należy to robić w sposób uzgodniony i nienaruszający prywatności. Kontrola powinna być przeprowadzana w uzasadnionych przypadkach i w rozsądnych godzinach.

• Kontrola powinna być zapowiedziana i uzgodniona ze zleceniobiorcą
• Powinna koncentrować się na efektach pracy, nie na procesie
• Nie może naruszać prywatności miejsca zamieszkania
• Powinna być przeprowadzana w rozsądnych godzinach
• Musi respektować swobodę organizacji pracy przez zleceniobiorcę

Najczęstsze pytania

Tak, można zawrzeć taką umowę. Kodeks cywilny nie określa miejsca wykonywania zlecenia, więc strony mogą swobodnie ustalić, że usługa będzie wykonywana w domu zleceniobiorcy. Należy jednak pamiętać o obowiązkach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz o tym, aby umowa zachowała cechy stosunku cywilnoprawnego.

Jeśli w umowie określono miejsce wykonywania zlecenia, zleceniodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Obejmuje to organizację pracy w sposób bezpieczny, zapewnienie przestrzegania przepisów BHP, reagowanie na potrzeby w zakresie bezpieczeństwa oraz zapewnienie wykonania zaleceń organów nadzoru.

Określenie miejsca wykonywania zlecenia samo w sobie nie przesądza o kwalifikacji umowy, ale może być jednym z elementów wskazujących na podporządkowanie charakterystyczne dla umowy o pracę. Decydująca jest przeważająca liczba cech właściwych dla danego typu umowy, dlatego należy unikać nadawania umowie innych cech stosunku pracy.

Na cywilnoprawny charakter umowy wskazują między innymi swoboda w organizacji czasu pracy, możliwość korzystania z pomocy osób trzecich, ponoszenie ryzyka gospodarczego przez zleceniobiorcę, brak obowiązku osobistego wykonywania wszystkich czynności oraz rozliczenie za efekt końcowy, a nie za czas pracy.

Tak, jeśli charakter wykonywanej pracy tego wymaga i zleceniodawca określił taką konieczność. Zleceniobiorca ma obowiązek znajomości przepisów BHP, brania udziału w szkoleniach i instruktażach oraz poddawania się wymaganym egzaminom sprawdzającym, jeśli zostało to określone przez zleceniodawcę.

Kontrola powinna być zapowiedziana i uzgodniona ze zleceniobiorcą, koncentrować się na efektach pracy, nie naruszać prywatności miejsca zamieszkania oraz być przeprowadzana w rozsądnych godzinach. Należy unikać zbyt szczegółowej kontroli sposobu wykonywania pracy, która mogłaby wskazywać na podporządkowanie służbowe.